Mutezile, Özgürlükçü ve Sosyal Adaletçi Bir Harekettir

Seminerlerimiz bu hafta, Muhammed Ammara‘nın “Mutezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu” kitabını Hacer Gültaş‘ın tahlil etmesiyle devam etti.

İlk olarak özgürlük ve serbestlik düşüncesinin İslam Dünyasında ortaya çıkışı, Arap literatüründe özgürlük mevzusunda öne çıkan cebir/zorlama, ihtiyar/serbestlik kavramlarının tanımına değinen Gültaş, sunumuna ilk kuşak müslümanlar arasında özgürlük konusunda öne çıkan fırkaları tanıtarak devam etti.

Hacer Gültaş, Cebriye ekolüne göre ameller Allah tarafından yaratılıyor, insanın iradesi ve özgürlüğü bu konuda etkin olmuyor ve insan bu fiillerin sadece faili olarak konumlandırılıyor.” diyerek Cebriye’nin alt kolu olan Mürcie’nin sosyal hayattaki tüm haksızlıkları din gününe (kıyamet) havale eden ertelemeci anlayışının ve Cebriye ile aynı paralellikteki görüşleri benimseyen Kaderiye’nin her türlü kötülüğü Allah’ın kaza ve kaderiyle açıklayan kaderci anlayışın toplumsal hayatta yarattığı tahribatın Emevi iktidarının statükocu anlayışına ve egemen sınıfın çıkarlarına hizmet eden bir düşünce biçimine dönüştüğünü vurguladı.

Daha sonra Mutezile’nin özgürlük ve serbestlik konusundaki görüşünü aktaran Gültaş, “Mutezile’ye göre insan serbest iradeye sahiptir, fiilleri kendi kastı ve dürtüleriyle işler, bu fiillerin gerçek sahipleri insanların kendileridir, olumlu ya da olumsuz eylemlerin Allah ‘a isnad edilmesini reddederler.” dedi ve Cebriye’ye anti-tez olarak Mutezile’nin Adalet, Tevhid , Vaad ve Vaid , el-Menziletü beynelmenzileteyn (iki durak arasındaki durak) , İyiliği emredip kötülüğü yasaklama (Emr-i bi’l ma’ruf ve nehy-i anil münker) ilkeleriyle alakalı açıklamada bulundu.

Konuşmacı Hacer Gültaş, Mutezile’nin Haşr suresi 7. ayetini (Öyle ki mallar sizden zengin olanlar arasında dönüp dolaşan bir meta olmasın.) referans alarak sosyal adalet vurgusu yaptığını, gasp edilen malların uzantılarının torunlarına geçmiş dahi olsa geri alınması gerektiğini belirterek “Zalim yöneticiyi Firavun olarak adlandıran Mutezile zaafa düşmüş imamın (halifenin ) azledilmesini ümmetin özgürlüğü ve serbestliği olarak görmüş, seçim, şura ve biatı halifelik için tek yol saymıştır. Vasiyet yoluyla Halife tayin edilmesini sağlıklı bulmamış, halifeliğin herhangi bir kabileye ya da ırka ait bir kurum olmadığını savunarak etnik ve saltanatçı akımlara karşı evrensel ve şûracı bir tavır izlemiştir. Halifenin göklerle diyaloğu mümkün olmadığı gibi halifelik Ruhani değil beşeri, siyasal ve sosyal bir kurumdur. Halifenin Allah tarafından atandığını kabul etmemekle birlikte halifenin eylemlerinin Allah tarafından yaratıldığı, bu yüzden ”masum ” olduğu teorisini de şiddetle reddetmişlerdir.” dedi.

Mutezile’nin insanın özgürlüğü ve serbestliğiyle alakalı teorik bilgileri toplumsal sorunlarla, istibdat olarak nitelendirdiği baskıcı rejimle ilişkilendirerek siyasal bir mücadeleye giriştiğini, kimi zaman da fiili direnişe geçen devrimci bir hareket olduğunu ifade eden Gültaş, Cebriye’nin ise halifeyi Allah adına yeryüzünde tasarrufta bulunan kişi, “zillullah” yani Allah’ın yeryüzündeki gölgesiymiş gibi bu kurumu yücelttiğini; halifenin fiillerinin Allah tarafından yaratıldığını, bu yüzden halifenin masum olduğu teorisini benimsediğini söyledi.  

Gültaş, bugünkü egemen din anlayışının temellerini atan bu akımla ilgili olarak “İster iyi ister günahkâr olsun halifeye itaat etmenin zorunluluk olduğunu, halifeye iyilik duasında bulunulmasını, yönetimle yardımlaşmak gerektiğini, isyan bayrağının açılmasının fitneye yol açacağını, isyan ve savaş durumlarında taraf olunmaması gerektiğini dini bir gereklilikmiş gibi topluma afyon olarak sunmuştur. Sonuç olarak Cebriye halkı pasifize eden, Emevi statükosunu ve egemen sınıfın çıkarlarını besleyen bir anlayışı topluma empoze etmiştir.” diyerek konuşmasını tamamladı.

Haber: Sedanur Tokel

İlk yorum yapan olun

Bir yanıt bırakın